Surfen op hoge golven
De politiek leider heeft het anno 2022 niet gemakkelijk. De nationale en internationale politieke arena is de laatste jaren beduidend complexer geworden. De klimaatcrisis, Covid, Oekraïne en andere disruptieve gebeurtenissen kleuren het beeld. De internationale verhoudingen veranderen razendsnel, het economisch klimaat is omgeslagen en hoopvolle kabinetsplannen zijn financieel alweer achterhaald. En in eigen land zette na de verkiezingen één goed geschoten persfoto het hele politieke landschap op zijn kop.
Bijkomend fenomeen is dat de ‘waarheid’ inmiddels vele varianten kent, die gemakkelijk en razendsnel geproduceerd en verspreid kunnen worden, wat populisme en polarisatie in de hand werkt. Hoe ben je daarin nog geloofwaardig?
Dit alles maakt dat het politieke landschap veel minder voorspelbaar is geworden dan in onze klassieke bestuurlijke denken gangbaar was. Zeker in omstandigheden waarin je eigenstandige autonomie en controle beperkt is. Kijk maar eens naar de verkiezingsposters van onze huidige politieke leiders, nu ruim een jaar geleden. Een ‘boulevard of broken dreams’?
Vier kwaliteiten voor politiek leiderschap anno 2022
In bestuurlijk opzicht laat de huidige politieke context zich kenschetsen als turbulent, disruptief en complex. Begrippen die aangeven dat er veel onverwachte en onvoorspelbare gebeurtenissen zijn, terwijl je ondertussen een partij te leiden hebt, een kabinets- of collegeprogramma uit te voeren en een achterban aan kiezers en sympathisanten moet bedienen. Dit stelt bijzondere eisen aan de kwaliteit van politiek leiderschap. Eisen die de reguliere bestuurlijke profielen overstijgen en een beroep doen op leiderskwaliteiten voor complexiteit en disruptie. Effectief bewegen op krachten die sterker zijn dan jijzelf, als een surfer op hoge golven. Vanuit de wetenschappelijke inzichten op dat gebied, komen de volgende ‘extra kwaliteiten’ naar voren (Freek Peters, Face the Future 2022).
- Waarden als Kompas: If you don’t know where to go, any road will lead you there’. In de politiek is datgene waar je in essentie voor staat het fundament waar vanuit je handelt. Weten waarop je bent geworteld en van daaruit zichtbaar handelend, is essentieel voor het vertrouwen en je geloofwaardigheid als politiek leider. Juist pragmatische bestuurders komen hiermee nogal eens mee in de problemen. De kunst is om je waarden helder te hebben, om in de weg daar naar toe flexibel te kunnen zijn.
- Een Brede Blik en een Open Mind: Hoe beschouw je de wereld om jou heen? Dat vraagt om contextueel uitzicht, een brede blik en een open ‘mind’. Hoewel een scherpe ideologie of wereldbeeld electoraal aantrekkelijk lijkt, is het bestuurlijk gevaarlijk om de wereld vanuit een ingeperkt denkkader te bekijken, omdat de huidige actualiteit veel breder en diverser is geworden. Dan is jouw visie snel ‘de olifant die het uitzicht belemmert’. De kunst is om je antenne op te steken om te zien èn te snappen wat er echt om je heen gebeurt, 360 graden rondom. Probeer de rationaliteit van je opponenten te begrijpen, ook als die tegen jouw ideeën lijkt in te druisen. En pas op met je eigen (voor)oordelen: ‘ze snappen het niet’ betekent meestal dat je zelf iets in je uitzicht hebt gemist.
- Alternatieve Wegen en Werkelijkheden: In een complexe wereld heb je weinig controle en het is goed om je dat ook te realiseren. Besef dat er meerdere wegen en werkelijkheden bestaan. Probeer de illusie van beheersbaarheid en macht los te laten om flexibel in te kunnen spelen op wisselende omstandigheden. Zorg dat je niet voor één gat te vangen bent. Inconsistentie mag, mits je die ook uit kunt leggen. Het probleem is niet dat je soms van inzicht moet veranderen, maar ontstaat als je dat probeert te verbloemen, of weg te formuleren. Als je geen controle hebt, wees dan extra zorgvuldig in het proces, want daar liggen de meeste valkuilen.
- Vrolijke Veerkracht: Onverwachte gebeurtenissen, wendingen en verrassingen, gedoe -al dan niet voorzien van krantenkoppen-, het hoort erbij tegenwoordig. Onder druk wordt alles weer vloeibaar, dus leer om ook te genieten van de dynamiek. Kijk met enige humor en relativeringsvermogen naar de hectiek en probeer uit te zoomen als de zaken niet – precies- zo lopen als jij voor ogen had. Buig mee en kijk met vertrouwen naar de toekomst. Een positief blikveld is hard nodig om overeind te blijven.
‘Vertrouwen’
Belangrijk aspect in het hedendaagse politieke leiderschap is het vertrouwen dat kiezers en sympathisanten hebben in de wijze waarop hun ideeën en belangen door jou worden behartigd. De ‘kloof’ tussen burgers en politiek lijkt steeds groter te worden en de geloofwaardigheid van politici staat onder druk. Maar hoe kun je betrouwbaar zijn wanneer de politieke werkelijkheid steeds verandert? Had je een half jaar geleden kunnen bedenken dat wij nu met een inflatie-crisis, Oekraïne-crisis, stikstof-crisis en Schiphol-crisis te maken hebben, nog even los van hoe de Covid-crisis zich verder ontwikkelt?
Zeker als je kiest voor bestuurlijke verantwoordelijkheid kom je voor lastige dilemma’s te staan, waarin je de belangen van je achterban niet -geheel- kunt behartigen en je door gewijzigde omstandigheden op eerdere standpunten en -schijnbare- beloften moet terugkomen. Van belang is dan om steeds helder te zijn over het ‘waarom’ van je standpunten en de waarden waarop die gebaseerd zijn. Transparant en uitgesproken, met een open mind en een rechte rug de ander tegemoet treden. Verstop je niet en draai er niet omheen. (tip: vergelijk het optreden van Cristianne van der Wal met Pieter Heerma in het stikstofdossier).
De huidige politieke leiders?
Houden we deze kwaliteiten aan tegen de huidige politieke leiders, dan zien wij verschillende faalpatronen. We zien politieke leiders met weinig kompas, die in hun handelen onvoldoende consistentie laten zien met de waarden waarop zij zich eerder profileerden (Hoekstra?). We zien politiek leiders met een smal blikveld, die sterk vanuit hun eigen zienswijze -en ego- naar de werkelijkheid kijken en daarmee, ondanks hun geloof in de eigen visie, regelmatig de plank misslaan (De Jonge?). We zien politiek leiders die in hun neiging om de controle te houden, onhandig acteren in het bestuurlijk proces (Kaag?). En we zien politiek leiders die, ondanks hun motivatie en oprechte intenties, toch niet bestand blijken tegen de druk van het (partij)politieke bestaan (Ploumen?). Maar we zien op andere vlakken ook mensen excelleren: Omtzigt op waarden (maar in het stikstofdossier opvallend stil), Segers op breed blikveld, Rutte op alternatieve wegen en De Jonge op vrolijke veerkracht. Bovendien is dit beeld altijd tijdelijk en contextueel; we hebben gezien dat de appreciatie de laatste tijd razendsnel kan veranderen. Dus ook de bovenstaande voorbeelden kennen een beperkte levensduur.
In ieder geval vraagt politiek leiderschap anno 2022 om extra persoonlijke kwaliteiten. In dat opzicht zouden de politieke partijen bewuster en zorgvuldiger moeten omgaan met de keuze van hun bestuurlijke vertegenwoordigers. Politiek leiderschap is, meer dan ooit, een vak apart.
BIO
Freek Peters is al ruim dertig jaar verbonden aan de Galan Groep en daarnaast hoogleraar contextueel leiderschap en board member van het People Management Center aan de Tilburg University. Zijn motto: nieuwe tijden vragen om nieuwe vormen van leiderschap.
