1. Vertel eens, hoe word je een specialist in bedrijfs- en leiderschapsethiek?

Naast basiskennis van leiderschapstheorieën, organisatiekunde, economie, governance is er vooral kennis nodig van het vak ethiek. Ethiek krijgt sinds de bankencrisis van 2008 en de vele morele schandalen steeds meer aandacht. Maar ik ben niet alleen geïnteresseerd in het morele aspect van macht, problemen van machtsmisbruik, corruptie enz. Ethiek gaat in de eerste plaats over ‘het goede leven’ en ‘menselijk floreren’? Wat betekent dit nu vandaag? De wisselwerking tussen mensen, instituten, economie en het milieu ligt me altijd al nauw aan het hart. Als theoloog én ethicus heb ik me altijd met bedrijfsethiek beziggehouden. Daarnaast heb ik redelijk wat bestuurservaring opgebouwd. Met de transitie naar een nieuwe, duurzame economie zie je dat ethiek een steeds belangrijker onderwerp voor toezichthouders en bestuurders wordt. Met de toegenomen diversiteit binnen organisaties heb ik vervolgens als theoloog mogelijk een meerwaarde. Ik ervaar het als een rijkdom dat ik diverse religieuze achtergronden van mensen binnen een organisatie goed kan duiden. De spanning tussen onze idealen, geloofsovertuigingen enerzijds en de weerbarstige werkelijkheid is mij bekend.

2. Wat betekent bedrijfs- en leiderschapsethiek voor organisaties?

Daar waar de oude economie vooral gericht was op cijfers en winstmaximalisatie is de nieuwe gericht op meervoudige waardencreaties, een bijdrage voor de samenleving en menselijk floreren. Veel organisaties worstelen met het vraagstuk hoe ze deze thema’s een plek kunnen geven in hun strategie en beleidsvorming. Dit kan gebeuren vanuit een intrinsieke motivatie. Echter, met de nieuwe ESG (Environmental, Social and Governance) regelgeving worden deze thema’s minder vrijblijvend. De aankomende regelgeving vraagt van organisaties integrale rapportages over de effecten op milieu- en sociale omstandigheden. Daardoor zien veel organisaties zich gedwongen echt in beweging te komen. De maatschappelijke druk neemt steeds verder toe, en terecht. Er vindt een verschuiving plaats van compliance naar ethiek: Compliance is meer een grensbepaler, terwijl de ethiek ‘het goede doen’ veel meer in het hart van de organisatie staat.

3. Wat zijn dan de belangrijkste vragen waarvoor organisaties zich vandaag de dag gesteld zien?

De centrale vraag waarvoor organisaties zich gesteld zien, is ‘Wat betekent mijn organisatie voor de samenleving.’ Welke waarden creëren we eigenlijk, en voor wie? Het antwoord lijkt makkelijk. Maar meestal zijn er tegenstrijdige belangen van stakeholders. Er doen zich dan allerlei complexe dilemma’s voor.  Het advies luidt dan: Je moet je moreel kompas volgen. Maar wat is dat dan? Zeker bij een grote, diverse organisatie zijn er heel wat verschillende morele kompassen. Dus hoe ga je dan met elkaar in gesprek om tot een eenduidig uitgangspunt te komen? Lang niet iedereen heeft voldoende kennis in huis om te weten hoe je met ethisch geladen thema’s moet omgaan:  Een econoom en de jurist hebben zo hun eigen bril om naar het vraagstuk kijken. Maar hoe kom je tot een goed fundamenteel gesprek dat het ongemak omzet naar een vernieuwde visie?

4. Worstelen alle organisaties in gelijke mate met dit vraagstuk?

Met de toenemende maatschappelijke druk zie je in het algemeen bij grote profitcenters een grote sense of urgency. Zij zijn daarin verder dan de non-profitsector. Toch zal ook de publieke sector het been nog moeten bijtrekken. Startups zijn echter weer een heel ander verhaal. Zij zijn vaak al intrinsiek gemotiveerd om een bijdrage te leveren aan de samenleving. Winst mag er zijn, maar wat de organisatie betekent voor de samenleving vormt vaak al de core business van de organisatie. Veel startups lopen tegen problemen op wanneer ze een groei naar volwassenheid doormaken. Vaak lopen dit soort organisaties dan vast, omdat de kernwaardes die door de pioniers intrinsiek zijn gedefinieerd onder druk komen te staan. Ook kan de ondernemer zelf vastlopen, omdat hij/zij/hen meer en meer de rol van leider op zich moet nemen. De vraag om het ontwikkelen van authentiek leiderschap en governance komt dan al snel om de hoek kijken.

5. Wat bied jij deze organisaties als oplossing?

Het gaat om zachte factoren, dus er is geen standaardoplossing voor handen. De eerste valkuil van een raadgever is dat je de verantwoordelijkheid naar jezelf toetrekt. Ik denk vooral mee met bedrijven en organisaties: Hoe kom je tot een eenduidig moreel kompas? Wat betekent een veranderende samenleving en veranderende stakeholders voor jouw organisatie, jouw bestuur? Wat betekent dit strategisch voor de organisatie? En ook, hoe ga je om met ethische dilemma’s? Niet makkelijk, want deze gaan altijd gepaard met pijnlijke keuzes. Zo leer ik op dit moment een organisatie een methode aan hoe je op verschillende manieren naar de bestaande dilemma’s kan kijken en hoe je vervolgens beslissingen kan nemen.