Modern leiderschap vraagt flexibiliteit en meebewegen met de ontwikkelingen in je omgeving. De zorg is daar van oudsher niet echt op ingericht. Dat zegt Freek Peters, organisatiepsycholoog en hoogleraar contextueel leiderschap.
“Contextueel leiderschap betekent leiderschap dat wordt beïnvloed door alles wat er om je heen gebeurt”, verduidelijkt Peters. “Daar moet je mee dealen. Je bent geen baas in eigen huis meer.”
Een aansprekend voorbeeld is de coronacrisis die zich een jaar geleden aandiende. “Er gebeurt iets ingrijpends, iets dat de hele wereld op z’n kop zet. Disruptief, zoals we dat zo mooi noemen. Je wist niet dat het ging gebeuren, maar je moest er wel van de ene op de andere dag mee om zien te gaan.”

Adaptiviteit
Daar is adaptiviteit voor nodig. “Veel mensen hebben dat goed gedaan, voor en achter de schermen”, aldus Peters. “Ernst Kuipers en Diederik Gommers zijn daar een goed voorbeeld van. Zichtbaar zijn, openheid geven, duidelijk maken dat je lang niet alles weet maar toch de urgentie kunnen benoemen. Namelijk dat het aantal besmettingen omlaag moest, omdat de druk op de zorg anders te groot zou worden. Snel schakelen, daar komt het op aan, en dat konden ze.”
Ook het kabinet heeft in die eerste periode contextueel leiderschap getoond. “Toen VWS-minister Bruno Bruins uitviel, werd er voor zijn vervanging gekozen voor een ervaren bestuurder die lid was van een oppositiepartij. Geen partijpolitiek dus, maar een hoger belang omdat de situatie daarom vroeg.”

Freek Peters spreekt op de Masterclass Complexity Thinking (19 en 20 mei)
en de Expert Class Topsprekers over adaptief leiderschap (27 mei).

Invloed social media
De invloed van de context is sterker dan vroeger, ziet Peters. “Invloeden van buitenaf worden belangrijker. Denk aan social media: iedereen kan ideeën spuien zonder dat je er veel invloed op hebt. Maar ook de digitale revolutie verandert de wereld en levert bijvoorbeeld een heel andere manier van werken op.”

Geen leeuwenkoning
Klassieke leiders volstaan dan niet meer. “Hen vergelijk ik graag met een leeuwenkoning, een baas in hun eigen rijk. Die tijd is voorbij. Nu is flexibiliteit de belangrijkste waarde. Een hedendaagse leider is als een surfer op de golven. Je beweegt effectief mee met krachten die sterker zijn dan jijzelf.”
Complexiteit is daarbij een sleutelbegrip. “En dan bedoel ik niet zozeer dat zaken ingewikkeld zijn, maar vooral dat de wereld onstuurbaar en onvoorspelbaar is geworden. Op veel belangrijke ontwikkelingen en gebeurtenissen kun je je niet prepareren. Je hebt geen controle en daar moet je slim mee omgaan.”

Gewend aan protocollen
Zeker voor de zorgbranche is dit nieuw. “De zorg is van oudsher technisch georiënteerd. Mensen zijn gewend aan systemen en procedures en protocollen. Die heb je vaak hard nodig, bijvoorbeeld bij de productie en afgifte van medicijnen, maar je kunt er ook last van hebben, bijvoorbeeld bij een pandemie.”
Beter leren omgaan met complexiteit, dat is dus de kunst. “Sommige dingen moet je strak regelen, andere dingen juist loslaten. Dat geeft onvermijdelijk een zekere mate van hybriditeit, maar zo zit de wereld van nu in elkaar.”

Flexibel ego
Wat betekent dat voor je gedrag en kwaliteiten als leider? “De managementliteratuur gaat nog steeds uit van controle over een meetbare en beheersbare werkelijkheid. Maar als leider van de toekomst moet je juist samenwerken, bemoedigen, ondersteunen en waar nodig inhoudsdeskundigen inzetten.”
Een flexibel ego hoort daarbij. “Het gaat niet om jezelf, maar om wat er bereikt moet worden en hoe je daaraan een bijdrage kunt leveren. En als dat lukt, is dat heel wat bevredigender dan het klassieke leiderschap.”