Nieuwe vormen van leiderschap
Er zijn uiteenlopende vormen van leiderschap, elk met hun eigen kenmerken. Welke vormen zijn er, welke vorm past het beste bij onze organisatie en met welke aanpak kunnen we ons leiderschap vernieuwen?
Wat zijn nieuwe vormen van leiderschap die voor onze organisatie van belang kunnen zijn?
In de afgelopen vijftig jaar is de wereld enorm veranderd. De context van organisaties wordt steeds invloedrijker. Veranderende tijden vragen om nieuwe vormen van leiderschap; bedrijven en instellingen zoeken naar nieuwe manieren om zich te organiseren: in netwerken en zwermstructuren. Dat heeft invloed op leiderschap en bestuur, waarin nog veel structuren en gewoonten terug te vinden zijn uit het oude industriële tijdperk.
Drie generaties in het wetenschappelijke denken
In de ruim honderd jaar dat leiderschap als wetenschappelijk thema bestaat, is het denken een aantal keer wezenlijk veranderd. Hierbinnen is een aantal paradigma’s te onderscheiden waarin ‘de werkelijkheid’ gekend wordt. Zo onderscheiden we drie generaties in leiderschap: transactioneel, transformationeel en contextueel.
Transactioneel leiderschap
Transactioneel leiderschap komt voort uit het scientific management van de eerste helft van de twintigste eeuw, toen organisaties in een relatief stabiele omgeving opereerden en een vaste, trouwe markt bedienden. De leider is ‘de baas’ en ontleent dat gezag aan de formele positie en de hiërarchische autoriteit die deze met zich meebrengt. Aan de basis staat een zakelijke, transactionele relatie tussen leiders en volgers: de ruil tussen een (passende) beloning voor het verrichten van (goed en deugdelijk) werk. Als metafoor: de Leeuwenkoning.
Transformationeel leiderschap
Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw veranderde het stabiele speelveld voor veel organisaties naar een dynamische en competitieve omgeving, waarin continue verandering noodzakelijk was om bij te blijven. De buitenwereld werd gezien als een markt die moest worden veroverd. Leiderschap kreeg een transformationeel karakter: koersbepalend, inspirerend en visionair. De leider gaat voorop en ontleent zijn gezag aan charisma en overtuigingskracht, het vermogen om anderen mee te krijgen in grote ambities en dito doelstellingen. Als metafoor: de Rattenvanger.
Contextueel leiderschap
Vanaf de laatste eeuwwisseling wordt een derde generatie onderkend: contextueel leiderschap, acterend in een open systeem dat voortdurend in interactie verkeert met zijn omgeving. De grenzen tussen organisatie en buitenwereld zijn grotendeels weggevallen en een leider beweegt zich in een dynamisch en complex veld met vele actoren, in wisselende posities. De kunst is om – gezamenlijk – effectief te bewegen op krachten die sterker zijn dan jijzelf. Als metafoor: de Golfsurfer.
Hoe kies je de beste leiderschapsvorm?
Bij het kiezen voor een leiderschapsvorm is het van belang om te kijken naar de aard van de context, oftewel het ‘speelveld’ waarin een organisatie haar ambities wil bereiken. Is het speelveld relatief eenvoudig en repeterend (evident context), ingewikkeld maar wel voorspelbaar en stuurbaar (complicated context), of grillig, onzeker en ambigue (complex context)? Dat heeft gevolgen voor de keuze van een passend leiderschapsmodel.
Uurwerksturing en zwermsturing
De aard van de context, is bepalend voor het type besturing dat bij een organisatie of organisatieonderdeel past. Een begrensde organisatie die een eigenstandige, vooraf vastgestelde output met voorgeschreven varianties moet leveren, is gebaat bij uurwerksturing. Dat vraagt om vanuit de top gestuurd leiderschap met een duidelijke planning en control-cyclus. Een open organisatie die acteert in een beweeglijke, minder voorspelbare context, waarin individuele innovatie en samenwerking belangrijk zijn, vraagt om meer participatieve en adaptieve vormen van leiderschap. Dit wordt ook wel zwermsturing genoemd.Wetenschappelijk gefundeerd
Leiderschapsstijlen zijn nogal aan mode onderhevig. Het is de kunst om het verschil te zien tussen robuuste en wetenschappelijk gefundeerde vormen van leiderschap enerzijds en oppervlakkige hypes met een beperkte gebruikswaarde en levensduur anderzijds. Pas op met modieuze benaderingen die wonderen beloven, zonder de specifieke aard en context van de organisatie kritisch in ogenschouw te nemen.Overzicht leiderschapsvormen
Onderstaand een niet-uitputtend overzicht van leiderschapsvormen met een solide basis, gegroepeerd in de drie eerder omschreven wetenschappelijke paradigma’s. Transactioneel- Authoritarian leadership – autoritair leiderschap Een leiderschapsstijl waarbij één individu alle beslissingen neemt.
- Contingency leadership (Fiedler) – contingent leiderschap Een leiderschapsstijl die zich aanpast aan verschillende omstandigheden.
- Situational leadership (Hersey & Blanchard) – situationeel leiderschap Een leiderschapsstijl die de taakrijpheid van de medewerker als uitgangspunt neemt.
- Change leadership (Lewin) – veranderingsleiderschap Een leiderschapsstijl die gericht is op het realiseren van verandering.
- Charismatic leadership – charismatisch leiderschap Een leiderschapsstijl waarin het overtuigend vermogen van de leider centraal staat.
- Visionary leadership – visionair leiderschap Een leiderschapsstijl waarin de leider weet waar de organisatie naartoe moet.
- Transformational leadership – transformationeel leiderschap Een leiderschapsstijl gericht op het realiseren van verandering in denken en gedrag.
- Inspirational/Motivational leadership – inspirerend/motiverend leiderschap Een leiderschapsstijl gericht op het motiveren van medewerkers.
- Contextual leadership – contextueel leiderschap Een leiderschapsstijl die uitgaat van wat er in de omgeving gebeurt en wordt gevraagd.
- Complexity leadership – complexiteitsleiderschap Een leiderschapsstijl gericht op het omgaan met complexiteit.
- Adaptive leadership – adaptief leiderschap Een leiderschapsstijl gericht op het zich continu aanpassen aan veranderingen in de context.
- Servant leadership – dienend leiderschap Een leiderschapsstijl die zich richt op wat de medewerkers nodig hebben.
- Participative leadership – participatief leiderschap Een leiderschapsstijl die uitgaat van een actieve beslissingsbetrokkenheid van medewerkers.
- Network leadership – netwerk leiderschap Een leiderschapsstijl gericht op niet-formele beïnvloeding binnen samenwerkingsverbanden.
- Shared leadership – gedeeld leiderschap Leiderschap dat door meerdere personen wordt gedeeld.
- Inclusive leadership – inclusief leiderschap Leiderschap waarin een gelijkwaardige betrokkenheid van alle – diverse – medewerkers centraal staat)
- Resilient/Antifragile leadership – antifragiel leiderschap Leiderschap gericht op het soepel en opgewekt acteren in hectische en complexe omstandigheden.
MET WELKE AANPAK KUNNEN WIJ ONS LEIDERSCHAP VERNIEUWEN OM EFFECTIEF TE BLIJVEN?
Iedere aanpak begint met samen kijken naar wat voor leiderschap er nodig is. We kijken naar:
- De aard van de context
- De strategische opgave
- De organisatiecultuur
